Οι ηγέτες «κάτω από την Ακρόπολη»…

Γράφει η
Ελένη Καρασαββίδου*

Παρόλο που ο οικονομικός και κοινωνικός ντετερμινισμός στην ιστορία παίζουν πάντοτε τον πρωτεύοντα ρόλο, κάθε περαιτέρω ανάδειξη της κοινωνικής πολυπλοκότητας μπορεί να συμβάλλει σε μία πληρέστερη αντίληψη των πραγμάτων κι άρα μπορεί να επιδράσει θετικά σε κάθε εν δυνάμει στρατηγική καλυτέρευσης ή και ανατροπής φαύλων οικονομικών και κοινωνικών δομών.Εάν, λοιπόν, ένα από τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής αναπαραγωγής είναι η διατήρηση της ιεραρχίας μέσα από μία μεταμφιεσμένη αριστοκρατία που στην ουσία της (και παρά την αύξηση της κοινωνικής κινητικότητας με βάση την δουλειά και τα προσόντα) δεν καταργήθηκε πουθενά και σε κανένα σύστημα από το 1789 και μετά, ένας από τους βασικότερους πυλώνες αυτής της ιεραρχίας υπήρξε και είναι ο βαθιά ριζωμένος (αν και δήθεν καταγγελλόμενος) νεποτισμός. Συχνά η αιτιολόγηση που προβάλλεται από τους κύκλους που τον αναπαράγουν είναι ότι οι γόνοι των «μεγάλων» ή μάλλον των «διαπλεκόμενων οικογενειών» είναι εκ των πραγμάτων φορείς του «κατάλληλου πολιτιστικού κεφαλαίου» που τους καθιστά τους «αξιότερους» εν δυνάμει ταγούς της κοινωνίας. Το επιχείρημα όμως αυτό, κινούμενο μεταξύ γραφικότητας και κυνικότητας, εκχωρώντας την παιδεία και την ικανότητα ουσιαστικά σε μία «κοινωνική κληρονομικότητα» και μόνο, απλά αναδεικνύει του «λόγου το αληθές» περί μίας παραμένουσας «αριστοκρατίας»-μετριο-κρατίας.Όμως, από την άλλη, η κοινωνική αυτή κληρονομικότητα (μικροαστική στην κοσμοαντίληψή της κατά βάση άσχετα από την δήθεν μεγαλοαστική της εκφορά) παρουσιάζει κι ένα άλλο χαρακτηριστικό που την καθιστά συχνά παράγοντα αποτυχίας και όχι επιτυχίας, παράγοντα ακαταλληλότητας (σε όποιον πολιτικό, επιστημονικό ή θεσμικό χώρο εκδηλώνεται) και όχι καταλληλότητας, κάτι σημαντικό αφού αφορά όχι την προσωπική πορεία κάποιου, αλλά του συνόλου της κοινωνίας. Ο Freud στο σύγγραμμα του «Οι Κολασμένοι από την Επιτυχία»-"Those Wrecked by Success"- (και κάθε υπενθύμιση των Κολασμένων της Γης «The Wrecked of the Earth” του Φρανς Φανόν ανοίγει λαμπρό πεδίο σύγκρισης για έναν κόσμο που, επειδή καλύπτει και δεν αντιμετωπίζει την πολυπλοκότητα και τις αντιφάσεις της, παράγει ίσαμε τώρα αδιέξοδα και όχι λύσεις…) μιλά για μια «απαγορευμένη επιθυμία» των παιδιών (ιδίως υιών) ισχυρών (ή επιτυχημένων) πατεράδων (ή θείων…), «πατρικών φιγούρων» γενικά. Αντλώντας συστηματικά παραδείγματα τόσο από κλινικές περιπτώσεις όσο και από τον «λόγο», την λογοτεχνία, (Macbeth, Rosmersholm κ.ά.), συμπεραίνει ότι σε περίπτωση δικής τους «κοινωνικά αναμενόμενης επιτυχίας», «ψυχολογικά» μια απαγορευμένη ευχή πραγματοποιείται. Η επιθυμία να ξεπεράσεις «τον πατέρα σου», τον «θεσμοθέτη φαλλό» της καταγωγής σου.Η ενοχή που συνοδεύει «υποδόρια» αυτήν την επιθυμία καθώς την «ανεχόσουν» υπήρξε κινητήριος μοχλός όσο ήθελες να ανέβεις σε σχέση με την απόδοση σου (πχ την ρητορική σου). Αλλά όταν στερεωθεί στην πραγματικότητα, τρέπεται μεμιάς σε «εφιαλτικό αντίπαλο», που δεν συμβάλλει στο να αποδώσεις στην πραγματικότητα την ίδια.Όπως ο N. Holland υπενθυμίζει, (Literature and the Brain, ) δέκα χρόνια μετά το αρχικό σύγγραμμα του 1926 ο Freud επιστρέφει στο ζήτημα και μάλιστα, (κάτι που έμμεσα αφορά την Ελληνική πραγματικότητα και την ζημιά που έχουμε υποστεί συλλογικά από την προγονοπληξία), επιστρέφει με αφορμή μια επίσκεψη του στην Ελλάδα. Στο "A Disturbance of Memory on the Acropolis" o Freud νιώθει πως «ό,τι βλέπει ήταν πολύ καλό για να είναι αληθινό». Αναλύοντας τον εαυτό του συμπεραίνει ότι αυτή η αίσθηση από-πραγματοποίησης (derealization [Entfremdungsgef στα Γερμανικά] ήταν μια άμυνα ενάντια σε ένα επίτευγμα (ο Freud στην κορυφή της επιτυχίας στη γη του Οιδίποδα) που φάνταζε απίστευτο για τα στάνταρ του επιχειρηματία πατέρα του. «Να ξεπεράσει κάποιος τον πατέρα του παραμένει απαγορευμένο» γράφει, περιγράφοντας, ίσως, ένα από τα πλέον ισχυρά, αν και μύχια, ανθρωπολογικά ταμπού.Σε μία πολύπλοκη και δυναμικά ρέουσα πραγματικότητα, το να αντιμετωπίσουμε τον Freud σαν έναν ακόμη απόλυτο πατερούλη θα ήταν σημαντικό λάθος. Υπήρξαν, άλλωστε, και σημαντικές εξαιρέσεις. Το να τον παρακάμψουμε όμως εντελώς, κάνοντας ότι δεν γνωρίζουμε (και δεν έχουμε υποστεί) τις τόσες περιπτώσεις παιδιών «λαμπρών» (ή αλλού «διαπλεκόμενων») «προσωπικοτήτων» που καπελώθηκαν από το «εγώ» της πατρικής (κυρίως) φιγούρας και κατείχαν «κληρονομικώ δικαίω» θέσεις-κλειδιά με εξαιρετικά χαμηλή απόδοση, θα ήταν ένα λάθος σημαντικότερο…

Αλίμονο στους πολίτες που εξακολουθούν να επιλέγουν με βάση επίθετα. Αλίμονο στους δήθεν σοβαρούς μηχανισμούς που παραδίδονται σε αυτά. Όμως κι αλίμονο στην κοινωνία που θα ξεπεράσει τα επίθετα όχι για να απελευθερωθεί επιτέλους (κατανέμοντας ευθύνες στους «ανώνυμους» με την έννοια της ανάληψης έργων, με προαπαιτούμενο την παιδευτική ωρίμανση που θα μετατρέψει τους υπηκόους σε πολίτες) αλλά για να επιβάλλει καινούργιους «εύκολους» μανιχαϊστικούς μύθους για μία ακόμη φορά…

* πολιτισμική κοινωνιολόγος

*από το: http://www.elzoni.gr/html/ent/040/ent.12040.asp